Ngäc tróc (th©n rÔ)

Rhizoma Polygonati odorati

 

Th©n rÔ ®· ph¬i kh« cña c©y Ngäc tróc (Polygonatum odoratum (Mill.) Druce), hä Mạch môn đông (Convallariaceae).

M« t¶

Dược liệu hình trụ tròn, hơi dẹt, ít phân nhánh, dài 4 – 18 cm, đường kính 0,3 -  1,6 cm. Mặt ngoài màu trắng hơi vàng hoặc hơi vàng nâu, trong mờ, có vân nhăn dọc và vòng đốt tròn hơi lồi, có vết sẹo của rễ con, dạng điểm tròn, màu trắng và vết thân dạng đĩa tròn. Chất cứng giòn hoặc hơi mềm, dễ bẻ gẫy, mặt bẻ có tính chất sừng. Mùi nhẹ, vị hơi ngọt, nhai có cảm giác nhớt dính.

Vi phÉu

TÕ bµo bÇn, dÑt ë hai ®Çu, hoÆc h×nh ch÷ nhËt nÐn dÑt, thµnh ngoµi h¬i dµy lªn, chÊt nh­ sõng. NhiÒu tÕ bµo chøa chÊt nhµy r¶i r¸c trong m« mÒm, ®­êng kÝnh 80 -140 mm, cã chøa tinh thÓ calci oxalat h×nh kim. R¶i r¸c cã c¸c bã m¹ch xÕp ®èi xøng, mét vµi bã m¹ch gç bao quanh libe

§Þnh l­îng

Dung dÞch chuÈn: C©n chÝnh x¸c kho¶ng 60 mg glucose khan (mẫu chuẩn) (®· sÊy kh« ë 105 oC ®Õn khối l­îng kh«ng ®æi) cho vµo b×nh ®Þnh møc 100 ml. Hoµ tan trong n­íc vµ pha lo·ng với cùng dung môi tíi vạch, l¾c kü (1 ml dung dịch chøa 0,6 mg glucose khan)

X©y dùng ®­êng cong chuÈn: LÊy chÝnh x¸c 1,0; 1,5; 2,0; 2,5; 3,0 ml dung dÞch chuÈn cho vµo b×nh ®Þnh møc 50 ml riªng biÖt, thªm n­íc võa ®ñ tới vạch, trộn kü. LÊy chÝnh x¸c lÇn l­ît mỗi 2 ml của từng dung dÞch trên cho vµo các èng nghiệm cã n¾p, thêm vào mỗi ống  1 ml dung dÞch phenol 4%, l¾c kü, thªm nhanh 7,0 ml acid sulfuric (TT), l¾c, gi÷ ë 40 oC trong 30 phót, råi lµm l¹nh trong n­íc ®¸ khoảng 5 phót. §o ®é hÊp thô ë b­íc sãng 490 nm (Phô lôc 4.1), dïng hçn hîp dung m«i t­¬ng øng lµm mÉu tr¾ng. VÏ ®­êng cong chuÈn, lÊy ®é hÊp thô lµm trôc tung vµ nång ®é lµ trôc hoµnh.

TiÕn hµnh: C©n chÝnh x¸c kho¶ng 1 g bét d­îc liÖu th« cho vµo b×nh cÇu ®¸y trßn, thªm 100 ml n­íc, ®un håi l­u 1 giê, läc qua b«ng lÊy dÞch läc. Chiết như trên 1 lÇn n÷a. Gộp các dÞch läc, bay h¬i bớt dung m«i råi chuyÓn dÞch chiÕt vµo b×nh ®Þnh møc 100 ml, pha lo·ng víi n­íc tíi vạch, l¾c kü. LÊy chÝnh x¸c kho¶ng 2 ml dung dÞch trªn, thªm 10 ml ethanol 96% (TT), quÊy vµ ly t©m, hoµ tan tña vµo n­íc, råi chuyÓn vµo b×nh ®Þnh møc 50 ml, pha lo·ng với cùng dung môi tíi vạch. LÊy chÝnh x¸c kho¶ng 2 ml dung dÞch trªn, tiÕn hµnh như đã mô tả ở phần Dung dÞch chuÈn b¾t ®Çu tõ “thªm 1 ml dung dịch phenol 4%”. §o ®é hÊp thô, tÝnh l­îng glucose (mg) cña mÉu thö tõ nång ®é ®äc ®­îc trªn ®­êng cong chuÈn vµ tÝnh hµm l­îng phÇn tr¨m polysaccharid.

Hµm l­îng polysaccharid trong dược liệu kh«ng Ýt h¬n 6,0%, tÝnh theo l­îng glucose (C6H12O6), cã trong d­îc liÖu kh«.

ChÕ biến

Thu ho¹ch vµo mïa thu, ®µo lÊy th©n rÔ, lo¹i bá rÔ con, röa s¹ch, ph¬i cho mÒm, ®em ra l¨n vµ ph¬i, cø lµm nh­ vËy, l¨n ®i l¨n l¹i råi ph¬i, ®Õn khi kh«ng cßn lâi cøng, ph¬i kh« lµ ®­îc hoÆc ®em ®å Ngäc tróc t­¬i, råi võa l¨n, võa ph¬i, ®Õn khi trong mê th× ph¬i kh« lµ ®­îc.

Bµo chÕ

Lo¹i bá t¹p chÊt, röa s¹ch, ñ mÒm, th¸i l¸t dµy hoÆc c¾t ®o¹n vµ ph¬i kh«.

D¹ng th¸i phiÕn: LÊy d­îc liÖu ®· ph¬i kh«, th¸i phiÕn v¸t dµi 3 – 5 cm, dµy  2- 5 mm

Ngäc tróc chÕ mËt ong: Ngäc tróc ®· th¸i phiÕn ®em tÈm víi mËt ong (tû lÖ: 1 - 1,5 kg mËt ong/ 10 kg d­îc liÖu), ñ 30 – 60  phót, sÊy se, råi dïng löa nhá sao ®Õn khi cã mµu vµng, mïi th¬m, sê kh«ng dÝnh tay lµ ®­îc.

D¹ng ch­ng: Ngäc tróc röa s¹ch, ®å 6 – 8 giê, ñ 1 ngµy 1 ®ªm; tiÕp tôc lµm nh­ vËy 2 – 3 lÇn ®Õn khi vÞ thuèc cã mµu ®en, th¸i khóc dµi 2 – 3 cm

Ngäc tróc chÕ r­îu:  Ngäc tróc röa s¹ch, ñ mÒm, ®å 8 giê cho mÒm, th¸i khóc, thªm r­îu (tû lÖ: 1,5 kg r­îu/ 10 kg Ngäc tróc), ch­ng 4 giê. §ùng d­îc liÖu vµo dông cô b»ng ®ång hoÆc b»ng nh«m.

B¶o qu¶n

§Ó n¬i kh«, tho¸ng m¸t, tr¸nh mèc, s©u mät

 

TÝnh vÞ, quy kinh

VÞ ngät, tÝnh m¸t. Vµo c¸c kinh phÕ, vÞ

C«ng n¨ng, chñ trÞ

D­ìng ©m, nhuËn t¸o, sinh t©n, chØ kh¸t.

Chñ trÞ: TrÞ ho khan, häng kh« miÖng kh¸t, sèt nãng ©m Ø vÒ ®ªm, må h«i trém, vị âm hư gây kÐm ¨n, khã tiªu, hoặc vị nhiệt gây ăn nhiêu chóng đói.

C¸ch dïng, liÒu l­îng

Ngµy dïng 6 - 12 g,d¹ng thuèc s¾c.

Kiªng kþ

Ng­êi d­¬ng suy ©m thÞnh, tú h­ ®êm thÊp kh«ng nªn dïng.